Powstanie długów po złożeniu wniosku o upadłość a odpowiedzialność członków zarządu

Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko niej okaże się bezskuteczna często jest przedmiotem wyroków sądów. Orzecznictwo jednak nie jest tu jednolite. W wyrokach sądów spotykamy rozbieżne poglądy. W orzeczeniach sądów powszechnych kreują się dwa dominujące poglądy co do tego, czy członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiada za zobowiązania powstałe po złożeniu przez niego wniosku o ogłoszenie upadłości.

Zgodnie z pierwszym poglądem członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiada tylko za te zobowiązania, które powstały przed dniem złożenia przez niego wniosku o ogłoszenie upadłości.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 kwietnia 2018 roku w sprawie
o sygnaturze akt I AGa 105/18 wyraźnie wskazał, że:

„Odpowiedzialność z art. 299 §1 k.s.h. nie obejmuje zobowiązań powstałych
po zgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.”

Dalej, w tym samym wyroku czytamy:

„Za właściwą bowiem, z punktu widzenia założeń przepisu art. 299 k.s.h. i celu zawartego w nim unormowania, cezurę czasową rozgraniczającą, ze względu
na moment ich powstania, zobowiązania, za które ponoszą odpowiedzialność członkowie zarządu spółki z o.o. uznać należy dzień zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. W odniesieniu bowiem do zobowiązań spółki powstałych po zgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości, poprzedzające powstanie zobowiązania zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest zgłoszeniem dokonanym we właściwym czasie
w tym znaczeniu, że także w takiej sytuacji uzasadnione jest stwierdzenie braku związku przyczynowego pomiędzy sprawowaniem funkcji przez członka zarządu spółki a szkodą jej wierzyciela.”

W tym miejscu należy od razu zwrócić uwagę na fakt, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, nie zawsze zwalnia członka zarządu od odpowiedzialności
za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Może bowiem zdarzyć się,
że wniosek nie wywoła skutków prawnych, jak choćby, kiedy następuje umorzenie postępowania, ze względu na np. brak środków na jego prowadzenie.

W przedmiocie braku odpowiedzialności członków zarządu spółki na gruncie artykułu 299 k.s.h. za zobowiązania powstałe po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości wypowiedział się także szeroko Sąd Najwyższy. Na ten przykład, w wyroku z dnia 25 września 2014 roku
w sprawie o sygnaturze akt II CSK 790/13 podnosi:

„Słusznie także skarżący powołali się na naruszenie przez Sąd Okręgowy art. 299 § 2
w zw. z art. 299 § 1 k.s.h. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie,
że odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązana obejmuje również zobowiązania, które powstały po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

W odniesieniu do zobowiązań spółki z o.o. powstałych po złożeniu wniosku
o ogłoszenie upadłości (…) zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie (art. 299 § 2 k.s.h.) prowadzi do przerwania związku przyczynowego pomiędzy sprawowaniem funkcji piastuna organu zarządzającego spółki a szkodą wierzyciela„

Podobny pogląd odnajdziemy w wyroku z dnia 25 listopada 2010 roku w sprawie
o sygnaturze akt III CNP 3/10:

„(…) nie ma podstaw – wbrew stanowisku przyjętemu w skardze – aby stanowiące przedmiot bezskutecznej egzekucji zobowiązanie Spółki wobec skarżącej z tytułu wynagrodzenia syndyka, niepokrytego z masy upadłości, uznać za zobowiązanie objęte przewidzianą w art. 299 k.s.h. odpowiedzialnością członka zarządu lub likwidatora.
W wypadku takiego zobowiązania nie zachodzi sytuacja, w której istnieje czasowy związek odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 k.s.h. z pełnieniem funkcji członka zarządu lub likwidatora. Zobowiązanie Spółki wobec skarżącej z tytułu wynagrodzenia syndyka, zaliczanego do kosztów postępowania upadłościowego, jeszcze bowiem nie istniało, ściślej – jego podstawa, w toku postępowania likwidacyjnego Spółki, a powstało dopiero na skutek powołania syndyka – w związku z ogłoszeniem upadłości – i podjęciem przez niego w postępowaniu upadłościowym czynności, uzasadniających przyznanie stosownego wynagrodzenia. „

oraz w wyroku z dnia 30 września 2004 roku w sprawie o sygnaturze akt IV CK 49/04:

„Natomiast w odniesieniu do zobowiązań spółki powstałych po zgłoszeniu wniosku
o ogłoszenie upadłości, poprzedzające powstanie zobowiązania zgłoszenie wniosku
o ogłoszenie upadłości jest zgłoszeniem dokonanym we właściwym czasie w tym znaczeniu, iż także w takiej sytuacji uzasadnione jest stwierdzenie braku związku przyczynowego pomiędzy sprawowaniem funkcji przez członka zarządu spółki a szkodą jej wierzyciela. W odniesieniu do tej drugiej grupy zobowiązań odpowiedzialność członków zarządu jest w związku z tym w zasadzie zawsze wyłączona. „

Zatem koniecznym elementem do uznania odpowiedzialności członka zarządu określonej w art. 299 k.s.h. jest istnienie związku przyczynowego pomiędzy sprawowaniem funkcji przez członka zarządu a szkodą jej wierzyciela, która musi być zasklepiona brakiem podjęcia przez niego czynności stricte określonych w komentowanym przepisie i zwalniających go z tej odpowiedzialności. Nie można skutecznie wytoczyć przeciwko niemu roszczenia, gdy ten uczynił zadość ciążącym na nim obowiązkom.

Według drugiego z poglądów w omawianym zakresie, a odnoszącym się
do odpowiedzialności na gruncie art. 299 k.s.h. Warto tutaj przytoczyć treść orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2019 roku w sprawie o sygnaturze akt III CZP 78/18, zgodnie z którym zgłoszenie spóźnionego wniosku o ogłoszenie upadłości spółki nie jest przesłanką wyłączającą odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania powstałe
po dokonaniu tej czynności.

„W ocenie składu orzekającego, analiza treści art. 299 § 1 k.s.h. nie pozwala uznać zgłoszenia spóźnionego wniosku o ogłoszenie upadłości za przesłankę wyłączające odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania powstałe po dokonaniu tej czynności. Przepis ten nie różnicuje zobowiązań spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – dla ewentualnego przypisywania odpowiedzialności członkowi zarządu – w zależności od czasu ich powstania. Odpowiedzialność ta rozciąga się zatem na każdego zobowiązania spółki, bez jego powiązania ze wskazaną cezurą czasową.
Do zwolnienia się z tej odpowiedzialności – stosownie do art. 299 § 2 k.s.h. – nie wystarczy wykazanie tylko, że wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony. Konieczne jest udowodnienie przez pozwanego członka zarządu, że uczyniono to we właściwym czasie.”

Ten pogląd zdecydowanie o wiele bardziej restrykcyjnie podchodzi do kwestii odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki. W przytaczanym wyroku skład orzekający stoi na stanowisku, że komentowany przepis nie różnicuje zobowiązań spółki według kryterium czasu ich powstania. To orzeczenie jest o tyle istotne, że zostało wydane
po obszernej analizie i polemice z dotychczasowym, zbieżnym orzecznictwem wyrażającym,
że zarząd nie odpowiada za zobowiązania spółki powstałe po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości.

Swego rodzaju „złamanie” dotychczasowej linii orzeczniczej, która dominowała w polskim systemie prawnym od wielu lat prowadzi do wniosku, że wyrażone przez Sąd Najwyższy
we wskazanej uchwale stanowisko należy traktować jako na nowo ukierunkowujące sposób orzekania w sprawach o podobnych stanach faktycznych w przyszłości. To mniej korzystne rozwiązanie dla zarządzających sprawami spółki stanie się jednocześnie przychylne dla wierzycieli.